Амьдралын үнэ цэнэ...

Амьдрах сайхаан...аав минь дандаа энэ үгийг хэлдэг. Тийм шүү амьдрах үнэхээр сайхан. Амьдралыг амталж амьдрах бүр сайхан. Чихэртэй ч бай, гашуун ч бай, шорвог ч бай, амттай ч бай амьдрах зүгээр л сайхан.

Амьдралын сайхныг олж харах, түүнийг мэдрэх гэдэг хүн бүрт өдөр бүр мэдэгдээд байдаггүй зүйл. Харин амьд байхын төлөө нэг өдөр ч болов өглөө мандах нарыг харах, шөнөдөө түгэх оддыг ширтэх, өглөө дахиад л нар мандахыг харахыг хүсч буй хүмүүс яс махаараа мэдэрч тэр хэрээрээ хүсдэг байх.

Миний хардаг өвөө маань хичнээн сайхан хүн гэж санана. Үргэлж л инээж, дандаа баярлалаа гэдэг. Хэн нэгэнд төвөг удчих вий хэмээн өөрөөсөө гарч болох бүх л хүчийг гаргадаг. Өвчтэй биенд нь ахдахаар их сэтгэлийн тэнхээ, тэвчээр хүчийг гаргадаг мундаг нуруулаг өвгөн дөө. Долоохон хоногийн өмнө зүв зүгээр байсан өвөө маань гэнэт л муудсан. Тэгэхдээ тэр хүний ухаан санаа нь самуурч эхэлсэн. Хий юм харж, хий юмтай ярьж, хэдэн хүүхэд, ач зээ гээд бүгдийнх нь нэрийг дуудаал, шөнөдөө унтаж чадахгүй ганцаараа чанга чанга яриад, тэгсэнээ учиргүй чанга инээгээд, нэг бол дуулж өгнө. Нөгөө хүч өгөн тусалдаг байсан нь үгүй болж, нөгөө үргэлж инээж байдаг нь алга болсон. Хөөрхий минь гадаа суух мөн дуртай шүү. Нарлуу хараад л нүдээ байдгаар нь жоогойтлгон инээж байгаад сайхан байна шүү, воов ямар сайхан өдөр вэ гэж ирээд л дуу алдана тээд хэдэн цагаар нарлан суугаад шар айрагаа уудагсан. Би халуун наранд хэцүү байна уу гэхээр үгүй харин ч сайхан байна, чи тэр шувууг хардаа гээд л тэнгэрлүү заадагсан. Одоо бодоод байхнээ амьдрал тэтгэгч , гэрэл гэгээ бэлэглэгч тэр наранд сууна, насаараа амьдарсан энэ л өөрийнхөө вант улсыг харан, сайн явж байгаа хүүхдүүдээ бодон, өдий болтол хорвоог хамтдаа туулж байгаа ханиараа бахдан, туулж өнгөрүүлсэн замналаа эргэн дурсан суудаг байсан байх даа.

Намайг хажуудаа суугаач гэж дандаа гуйна. Тэгээд хаяа нэг суухаар дандаа гэр бүлийнхэнийг минь асууна. Гэтэл одоо хөөрхий минь гэртээ байсан шигээ тааваараа тарвалзаж ч чадахгүй, хайртай ханийхаа царайг өдөр өүр харж ч чадахгүй, харах нь бүү хэл танихгүй байна гэсэн, баахан танихгүй хүмүүсийн дунд асрамжийн газар хамаг бүхнээ хольж хутгаад яриад сууж байгаа байх даа. Эмнэлэг явахын өглөө эмээг баяртай гээд харин намайг сайн уу гээд нөгөө л уярам инээмсэглэлээрээ инээгээд гарч билээ.

Эндээс би бодоод: Хүн ер нь цаг нь болбол тэртээ тэргүй явах л юм байна. Хүссэн ч эс хүссэн ч цаг нь болсон л бол бүгд энэ хорвоог орхих нь тодорхой. Харин явталаа энэхүү олдсон ховор амьдралаа сэтгэлдээ хүндэлж, түүний үнэ цэнийг мэдэрч, тэмцэж явах ёстой юм байна гэж ойлгосон.

Амьдрал бидэнд ямар үнэтэй, ховор хувь зохиолоор олддогыг мэддэг хэрнээ заримдаа энэ амьдралыг үзэн ядмаар болж бүүр хараадаг байсан. Дургүй хүрч ер нь яах гэж, юуны тулд амьдарч байгаа юм хэмээн боддог байсан. Тэр хэрээрээ амьдрал надаас нүүр бууруулсан мэт санагддаг байсан.

Харин одоо бол үгүй. Би яах гэж, юуны тулд амьдарч байгаагаа мэддэг болсон. Түүнийхээ төлөө ч явж байна. Тиймээ зорилгоосоо би жаргалыг мэдэрдэг болсон, тэр хэрээрээ би амьдралд улам хайртай болж, хүндэлдэг болсон. Харин ингээд ирэхээр миний өмнө зөндөө хаалга нээлттэй болсон, одоо үүнийг ээлж дараатай ном журмынх нь дагуу нээх л үлдсэн.

Би амиа хорлогсодын төлөө эмгэнэдэггүй, харуусдаг ч үгүй. Хүний амьдралд хүн бүрт өөрт нь таарсан их бага хэмжээний зовлон байдаг. Мэдээж чи зовлон гэж юу байдгийг мэдэх үү? гэж надаас асуух байх. Харин би гадарлана л гэж хэлнэ. Би зовоогүй, өнөөдрийг болтол миний зовлон гэж бодож байсан бүхэн юу ч биш юм байна гэдгийг би ойлгосон. Тиймээ өнөөдөр таны амьдрал тамын тогоо шиг байж болно, гэхдээ түүний ард даваад л гарна шүү дээ. Яг л өглөө бүхэн тэнгэрт нар манддаг шиг. Зовлонгынхоо хэрээр та амьдралыг мэдрэх болно, харин мэдэрсэнийхээ хэрээр та амьдралын үнэ цэнийг ойлгох болно, ойлгосныхоо хэрээр та амьдралаас аз жаргалыг амтлах болно.

Юм бүхэн хугацаатай шүү дээ...жаахаан л сэтгэлийн хаттай байвал тэгээд л болно. Өвчин гэдэг чинь жинхэнэ зовлон. Тэр тусмаа эдгэшгүй өвчин, найдваргүй гэдэг үг хоёр жинхэнэ зовлон. Тэгэвч тэр хүмүүс нэг өдөр ч болтугай амьдралыг амтлахыг хүсч, нэг өдөрч болтугай бидний дунд байхыг хүсдэг, тэмүүлдэг, тэмцдэг...

Тэгэхээр одоо бүгдээрээ, би ч гэсэн аливаа хэцүү бүхнээ зовлон гэж бодохоо болъё, зовлон гэдэг чинь хүсээд байх юм биш шүү дээ...манай ардын сайхан зүйр үг байдаг даа: Амны билэгээс, ашдын билэг гэж....тэхээр сайн сайхан бүхнийг үргэлж бодохоо байг гэхэд, ямар ч үед итгэл найдвараа алдчихалгүй тэр бүхнээ зовлон биш харин амьдралд байх л зүйл, биднийг шалгаж байгаа нэг шалгуур гэж ярьж, бодож, тэмцэж явъя.

Амьдрах үнэхээр сайхан шүү дээ...та, би, бид бүгдээрээ энэ л сайхан амьдралынхаа үнэ цэнийг мэдэрч өдөр бүрийг өөрийнхөө төлөө, хайртай бүхнийхээ төлөө, энэ л амьдралынхаа төлөө зориулъя.

Эцэст нь хэлэхэд намайг оюутан байхад нэг ийм үг их тархаж байсан. Тэгэхэд би одоо л үнэндээ бараг дөнгөж сая л энэ үгний учрыг ойлгож байна даа:

Амьдралыг чи алтаар үнэлбэл

Амьдрал чамайг алтаар мялаана

Эс тоож сохор зоос шиг хандвал

Элсний ширхэг шиг үлээгээд хаячихна.....тиймээ бүгдээрээ зовоогүй байгаа шүү дээ....

Охин минь бүр онгирчихож ээ...

Өнөөдөр охинтойгоо овоо удаан ярьлаа. Миний муу шар хүүхнээ бүүр онгирчихож. Аргагүй л дээ. Сургуульд өгөх гэсэн чинь нас нь болоогүй гээд авах сургууль олдоггүй. Би уг нь эхлээд шууд хятад сургуульд оруулах гэснэээ болиод ямартаа ч эхний нэг хоёр жил монгол сургуульд нь өгий гэж шийдсэн юм. За тээд өөрийнхөө төгссөн сургуульд өгчихье өвөө нь, ээж нь, ах нар нь гээд бүгд төгссөн юм чинь гээд яриултал ямарч арга алга уучлаарай гээд болсонгүй. За тэгвэл аавынх нь сургуульд босго алхуулъя гээд яриултал бас л нас нь хүрэхгүй байна гээд авсангүй. Бүр аргаа бараад охиндоо хэллээ

- Ээжийн охион миний охиноогын нас нь хүрэхгүй байна гээд авах сургууль олдохгүй байна. Болохгүй бол энэ жилдээ цэцэрлэгт яваад гэрээр л багш авахаас даа

- Өө дахиад л цэцэрлэгт явах юмуу, би зөндөө удаан явсан ш дээ, одоо сургуульд л ормоор байна даа

- Миний хүүхнээ сурах тийм их дуртай байна уу

- Харин тийм бушуухан сургуульд орж онц сураад Америкруу тань дээр очмоор байна

- Хөөлхөн ш дээ ээжийн охин чинь, ээж нь охин дээрээ түрүүлээд оччихно за

- Аанхан, тиймүү ямар гоёын, та яагаад хэлээ хазаж яриад байгаан....иймэрхүү яриа сар гарангын өмнө боловоо. За тэгээд би аавтай яриад ямарч байсан дахиад сайн хөөцөлдөөд үзье. Юу ч болсон харъяа сургууль дээр нь очоод уулзах уу гээд. Аав минь ч сайн хөөцөлдөж явсаны эцэст хүүхнээ маань өөрийнхөө харьяалалын сургуульд ямартаа ч орохоор болчихсон байна шүү. Шалгуулсан юмаа сайн хийгээд бас жаахан нуруулаг болохоор болсон гэнэ. Тэгэхгүй бол боловсролын яамнаас шалгалт ирээд 6 нас хүрээгүй хүүхэд авсан бол яадаг болсон гэнэ үү дээ. Би ч энд бөөн баяр. Аль хоёр сарын өмнө шахуу найдвартай орчих байх гэж бодоод цүнх гээд хичээлд хэрэгтэй бүх юмыг нь бэлдээд явуулчихсан байсан хүн чинь. Нээрээ хүүхдийнхээ юмыг бэлдэж байхдаа би өөрөө ямар их хөөрсөн гээч. Өөрийн эрхгүй сэтгэл минь догдолж билээ. За тээд сургуулиа бүтээсэн хоёр өнөө өглөө дахиад ярьлаа даа. Би ч зүгээр инээсээр байгаад таарлаа....хэхэ хөөрхөн юмаа

- Байна уу даа ээжийн хүүхнээ, за баяр хүргье үнжий ээж нь умаа...

- Сайн ээжээ, баярлалаа. Охин нь сургуульдаа орлоо доо. Гуравхан хоноол орлоо

- Харин тийм, гоё байгаа биз дээ

- Аанхаан, охин нь энд бүр онгирчихсон цүнхээ чирээл гүйгээд байна

- Хэхэ...хичээлдээ орохоосоо өмнө муухай болгочихвоо

- Муухай болохгүй ээ ээжээ, доороо дугуйтай юм чинь. Би байнаш дээ тэ ээжээ та сонсож бай: хичээлдээ явахдаа цагаан цамц , оноотой юмбкээ өмсөөд, таны явуулсан хар туфлээ цагаан тиркотой өмсөнө. Тээд эмээ надаа эмэгтэй зангиа авч өгнө гэсэн. Тээд л багшдаа цэцэг бариад явчихна даа. Та намайг дурангаараа сайн хараарай за

- Тэгэлгүй яахав. Миний охин тээд сайн тод дуугараад, багшийнхаа хэлсэн, заасан зүйлийг сайн анхааралтай сонсож, мэдэхгүй юмаа багшаасаа асуугаад айж ичихгүй байж сайн сурна шүү за

- За ээжээ, охин нь цовоо, сэргэлэн бас чанга дуугараад, багшаасаа юм асуухдаа толгойдоо сайн бодож байгаад гараа өргөж асууна

- Хэхэ...тэгээрэй миний охин. Ээждээ одоо их юм сурч бэлэг барина ш дээ

- Ээж минь дээ, охин нь онц сурнаа, угаасаа би одооноос толгойдоо бодоод байгаа. Хүүхдүүд надын юмыг авах гэвэл би өгөхгүй, яагаад гэвэл ээж нь зөндөө мөнгөөр үнэтэй юм авч өгсөн юм чинь хаячихвал төвөг зүгээр

- Хэхэхэ...хэн чамд ийм том үг зааж өгөөд байнаа айн...хүүхдүүдээс юмаа харамлаж болохгүй ээжийн охион. Харин өгч хэрэглүүлчихээд буцаагаад аваарай за

- За ээжээ, ойлголоо охин нь хажууд сууж байгаа хүүхэд юм асуувал өгчихөөд тэгээд л харж байгаад дуусангуут нь авчий тээ...

- Хэхэхэ...за тэгээрэй. Ээж нь энд бас охиноо дагаж онгироод байна. Өвөөдөө баярлалаа гэж хэлээд үнсээрэй за миний охин

- За ээжээ, та бас охин шигээ жаахан онгироо юмуу тэ...хихихи

- Хахахах....тийнш дээ, ээж нь бас охин шигээ жаахан онгироом байхгүй юу

- Ээж, та яагаад хэлээ хазаад бас муухай хахаха гэж инээгээд байгаа юм бэ

- Хэхэхэ...тээд ээж нь яаж инээдэг байсан юм

- Та охин шигээ хихихи гэж инээдэг байсан ш дээ....хихихи...ингээд бид хоёр жаал инээлдэв. Охиныхоо жаргалтай инээдийг сонсоод би хүртэл бүр тачигнатал инээсэн. Хоёр хөөрүү юм хоёр талд хэсэг тачигнатал чанга инээж байгаад миний охин тэгжийнээ.

- За хурдан нэг дэх өдөр болоосой, би багшийг асуувал ингэж хэлнээ: өвөө маань дарга хийдэг, эмээ маань бас дарга хийдэг, ээж маань гадаадад байдаг, аав маань харин машин барьдаг гэж хэлнэ

- Хэхэхэ...миний охин яагаад заавал эмээ өвөөгөө дарга хийдэг гэж хэлнэ гэж

- Өөр юу гэхүү дээ ээж минь дарга л юм чинь. Та надыг битгий худлаа ярьж бай, тэгвэл муу хүн болно гэдэг биз дээ, өөрөө тэгсэн байж мартчихаа юу...хихихи...Нээрээ ээжээ би таньд нэг юм хэлэх үү...за болий болий та хол байгаам чинь санаа чинь зовчих байх

- Зүгээрээ ээжийнх нь санаа зовохгүй, харин хэлэхгүй бол санаа зовно шүү

- Тиймүү, ммм санаа чинь зовчуул яахын бээ...гэснээ ярианы сэдэв өөрчлөөд. Агаа нар миний зургийг авч, бас бичлэг хийгээд таньд явуулна гэсэн

- Аанхан тэгэлгүй яахав, за ээждээ хэлчих, ээжээсээ юм хэзээ нуудаг байлаа миний охиноо чинь

- Заа...гээд хэсэг бодсон болтой чимээгүй байснаа: аав аль дээр л нэг утсаар яриад одоо очлоо гэсэн байдаггүй. Нэг дэх өдөр охиноо хүргэж өгөх байгаа даа

- Тиймүү...хайн. За өгөхгүй ч байж магад шүү, ажилтай байгаа бол аав нь амжихгүй биз. Миний охин нэг их битгий хараарай за

- Угаасаа би харахгүй байгаа, надаа гурван удаа худлаа ярьсан, тэгээд би харахгүй болчихсон

- За аавыгаа тэгж болохгүй ээжийн охин. Өөр юу байна миний хайрын бурханаар (Үнэндээ нөгөөх нь охиноо сургуульд орох болсоныг ч мэдээгүй яваа байхгүй юу...хүүхдэд худлаа яриад хүүхэд хүлээлгээд дургүй хүргэчихдэгийн зүгээр. Яахаараа ийм хэнэггүй байдаг байнаа. Ямар түүнээс юм гуйж байгаа биш. Нээрээ ирэхгүй бол муу охин минь гомдох л байх даа тэ)

- Өөр юу байхав дээ. За ээжээ охин нь унтлаа, та бас ажлаа хийдээ, наана чинь одоо өглөө болж байгаа биз дээ тэ

-Аанхан тэгий дээ мисс боссоо...хэхэ...ээж нь охиндоо зөндөө их хайртай шүү за...үнжий

- Би ч гэсэн таньд хайртай ээжээ, хурдан унтаад байвал хурдан нэг дэх өдөр болчихно тэ...баяртаййй...эмээ таньтай ярина гэнээ гээд хөөрхөн цовоо дуугаар ээжийгээ үнсээд унтахаар явлаа. Ээжтэй ярьтал өдөр болгон сургуульд орохоо ярьдаг гэнэ. Өөрөө бол бөөн дур сонирхол, хөөрөөд л өдөр тоолоод гүйгээд байгаа гэнээ.

Хурдан юм даа. Нэг л мэдэхэд ингээд сургуулийн босго алхах болчихсон байдаг. Хэл яриа, бодол санаа нь ч гүйцэгдэхээ больчихож. Өвөө, эмээгийн анхны галын зээ нь тэднээрээ хөтлүүлээд эрдмийн их далайд хөл тавьлаа гэж... сая энийг бичиж байтал гэнэт жаахан сонин болчихлоо. Уг нь охиноо өөрөө хөтлөөд сургуульд нь хүргэж өгсөн бол тээ...за яахав болно доо гэж...

Ээж нь охиндоо зөндөө хайртай шүү, миний ганц амь амьдрал, үргэлжлэл минь...эрдэм номтой эх орондоо хэрэтэй сайн хүн болоорой миний нархан.

Өнөө өглөө залгаад баяр хүргэсэн чинь намбатай гэж юүхэв хэзээний том хүн шиг хэвлүүхэн байна лээ. Тэгж байгаад баярынх нь зурагтай бичлэгийг оруулнаа. Миний амьдралд тохиох дурсгалтай баярт өдрүүдийн минь нэг шүү яах аргагүй...

Итгэл минь ийм хурдан алдарч байна гэж үү???

Сонин юм даа...өнөөдөр ер нь л чөтгөр авмаар өдөр байна....яагаад чюм мэдэхгүй өглөө босоход минь л энэ тэнгэр хангай нэг л ёозгүй угтсан юм...хоёр шөнө нойртой нойргүй хоноод тэгчихэв үү. Хатуужил...хатуужил тиймээ бий чанга байх ёстой гэхдээ би цасан охин болж болохгүй. Болохгүй шүү яагаад ч болохгүй. БИ амьдралд хайртай. Би бүх зүйлийг сайхнаар харахийг хичээдэг. Яагаад гэвэл би муу, муухай худал хуурмаг гэж юу байдагыг үзсэн ханасан. Тэгсэн ч би бууж өгөхгүй улам л гялалзахыг, улам өндөрт дүүлэхийг хүсч байна. Даанч зүгээр байхад минь ...за за болий...өнөөдөр ер нь л болий...сайхан шар айргаа шимээд нэг өдөр сайхан амрий даа....Би амьдралд хайртай...............

Амьдралын ухаан гэж юу юм болоо....

Амьдралын ухаан гэж яг юу юм бол. Бүх л амьдралынхаа туршид хуримтлуулсан туршлага уу, аливаад бодолтой ул суурьтай хандах уу? Эсвэл бүүр өөр зүйл үү. Мэдэх ч юм шиг , мэдэхгүй ч юм шиг. Би боддын: Ямар ч үед хүнээрээ л байж, бусдад нэг их нэмэр болж чадахгүй бол, дараа болчихгүй юмсан л гэж. Хэн нэгэнд төвөг удаж, хүний өмнөөс амьдарч байгаа биш, аль болох өөрийнхөөрөө л болгочих юмсан гэж. Тэгтэл бас яагаад ч болохгүй юмнууд байнаа.
Хүн гэдэг чинь угаасаа л нийгмийн амьтан юм болохоор хэн нэгнээс хамааралгүй хараат бус, ганцаардмал байна гэдэг угаасаа өөрөө утгагүй зүйл миний хувьд. БИ ганцаардлаас үхтэлээ айдаг, ганцаараа би хэн ч биш шүү дээ. Хичнээн эрх мэдэл, эд хөрөнгө....өөр юу ч байсан би ганцаараа бол эцсийн эцэст өчүүхэн хорхойноос доор амьтан.
Аав минь жаахан амьдралын ухаантай, сэтгэлийн хаттай байгаарай гэж байнга хэлдэг захидаг. Тэр бүхэн нь болмоор юм шиг, болоод байгаа юм шиг хирнээ, нэг л болохгүй юм. Магад би хэтэрхий их яарч байна уу...Миний байж байгаа царай. За гээд л өнгөрнө, тэр сэтгэлийн хат нь хаана байгаа юм...тэртээ алсад намайг тойроол нисээд байна уу. Харин бусад нь хэлдэг. Үр хүүхэд, эцэг эх хайртай бүхнээсээ хол хүний газар өөдрөг байгаа чинь сэтгэлийн хатаа гэж....тэгтэл энэ сэтгэлийн хатаа бас нэг зүйл дээр гаргаж чадахгүй нумраад л байх юм. Би эсвэл тийм барьцгүй нөхөр үү.
Амьдралын ухаан л гэнэ. Угаасаа нас нэмэх тоогоор, юм үзэж мэдрэхийнхээ хэрээр аливаа зүйлд арай л уян хатан наануу цаануутай болчихдог юм шиг санагдахын. Энэ тэгээд амьрлаын ухаан мөн гэж үү???
Угаасаа хүн бүр л их бага тодорхой хэмжээний өөрийн гэсэн зорилготой байгаа...яаж хүрэх нь гол биш, яаж хүрсэн л чухал гээд бодоод байдаг. Аан нөгөө талаар хүнтэй хүнд тааруулж өөрийн өнгөөр биш бусдын өнгөөр харьцдаг болоод байдаг. Худлаа газар инээж сурч байна. Нөгөө сайхан сэтгэл минь дандаа л болохгүй бүтэхгүй гэдэг талыг эхэнд нь биш ч гэлээ ер нь л хараад байдаг болчихож. Аажим аажимаар бодол санаа минь хувьсаад л байна.
За яг үнэндээ юу бичих гээд юу бичээд байгаагаа ч мэдэхгүй элийрчийх шиг байнаа.
Богинохон ч гэлээ энэ л амьдралдаа хүн хүнээрээ л байж элээх юмсан даа гэж....

Аавын хөвгүүд авдаг л байхгүй юу...

Ямар гайхалтай юм бээ......Бадаруугандаа баяр хүргье...2 дахь алтан медаль. Би хаана явнаа. Сэрдамбадаа баяр хүргье...2 дахь мөнгөн медаль. Анхны медалийн эзэн Гүндэгмаадаа баяр хүргье...анхны алтын эзэн Түвшинбаяртаа баяр хүргье. Бүгдээрээнд нь мааш их баярлалаа
Монгол омогшил минь ямар ихээр буцалж байнаа. Би хаана байнаа...тэнгэрт л нисч байх шиг байна. Үнэхээр гайхалтай, бахархалтай...агуу юмаа...
Миний Монголын залуус ямар омоглон юм...Миний Монголын далбаа ямар сүрлэг юм....Миний Монголын төрийн дуулал ямар уянгалаг юм...Миний Монголын ард түмэн ямар их заяатай юм...
Цээж минь огшиж, цээжиндээ багтахгүй оволзож байна. Тиймээ энэ бол гайхамшиг биш...Миний Монголын аавын хүүхдүүд чадсан л байхгүй юу...хэлэх ч үг олдохгүй нь....

Тамирчиддаа маааш их...үнэхээр их баярлалаа...Ард түмнийхээ итгэлийг алдаагүй та бүгдээрээ бахархаж байна...Миний Монголын ард түмнийг хөх тэнгэр минь мөнхөд ивээг....